DI TÍCH QUỐC GIA ĐỀN THỜ TRIỆU VIỆT VƯƠNG VÀ HỘI THI NẤU CƠM Ở LÀNG TRINH HÀ XÃ HOẰNG TRUNG.

 Không gian văn hóa đền thờ Triệu Việt Vương xã Hoằng Trung

Đền thờ Đức Triệu Việt Vương có lịch sử lâu đời và mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc đối với dân gian. Từ trung tuần tháng 2 âm lịch mỗi năm, qua các triều đại, nhà vua cử cử Quan tổng thống tỉnh Thanh Hóa đại diện đến thần để lễ Đức Triệu Việt Vương. Điều này được ghi rõ ràng xóa qua câu đối cổ ở đền thờ: “Xưa là nơi đóng quân, nay là miếu thờ linh thiêng linh thiêng – Trên thì nhà vua dưới thường dân suốt năm thờ cúng,” có thể hiện thực tôn kính của cả hoàng gia hỗn loạn dân đối với vị vua anh hùng.

Đền thờ đã được nhân bản từ năm 1878 dưới triều vua Tự Đức và mặc dù phải trải qua nhiều biến cố lịch sử, bao gồm cả cuộc phản chiến chống thực dân Pháp và đế quốc, đá thờ vẫn tồn tại ở Mỹ vững chắc. Đây không chỉ là nơi tưởng nhớ và thờ cúng mà còn là một linh thiêng thu hút người dân và du khách đến dâng hiến, cầu nguyện cho hạnh phúc và lành.

Triệu Việt Vương, tức Triệu Quang Phục, là nhân vật lịch sử nổi tiếng của thế kỷ 6 (524 - 571) và là người kế tục nghiệp của Lý Nam Đế trong cuộc chiến đánh quân xâm lược nhà Lương từ phương Bắc , giữ vững nền độc lập cho nước Vạn Xuân (quốc hiệu của nước ta từ năm 544 đến 602). Trước khi lên ngôi vua, ông đã nổi danh là một võ tướng uy dũng và xuất chúng, từng được Lý Nam phong Đế chức Tả tướng

Khi vua Lý Nam Đế qua đời, Triệu Quang Phục tiếp tục lãnh đạo cuộc chiến kháng chiến và bảo vệ đất nước. Trong thời gian làm tướng dưới Lý Nam Đế, ông đã nhiều lần tham gia các trận đánh lớn. Một trong những sự kiện quan trọng là khi ông hành quân xuống phương Nam để chống lại giặc, đã qua làng Trinh Hà (Thanh Hóa) để đóng quân, xây dựng trại và tuyển mộ binh lính, tích trữ lương thực. Người dân làng Trình Hà đã nhiệt tình giúp đỡ ông và binh lính trong thời gian này.

Văn bia làng Trình Hà, Do Tổng Giám đốc Thanh Hóa Vương Duy Trinh soạn thảo năm Thành Thái thứ 10 (1897), ghi lại rằng Triệu Quang Phục cùng cha là Triệu Túc từng phục vụ dưới quyền Lý Nam Đế. Khi giặc Lâm Ấp xâm lược nước ta, Triệu Quang Phục được vua Lý Nam Đế giao nhiệm vụ làm tướng và đóng quân tại ngách sông Tây Hà trong quá trình chống giặc. Sự kiện này không thể chỉ thể hiện thần chiến đấu của Triệu Việt Vương mà còn gắn liền với tình cảm và sự ủng hộ của nhân dân Trinh Hà dành cho vị anh hùng dân tộc này.

 Hội làng Trinh Hà được tổ chức vào ngày 12-2 âm lịch hàng năm

Làng Trinh Hà có một mối liên hệ lịch sử và tâm linh sâu sắc với Triệu Quang Phục (Triệu Việt Vương), người mà họ đã nhiệt tình giúp đỡ khi ông đóng quân tại đây. Sau khi ông qua đời, người dân đã dựng đền thờ để tưởng nhớ và tôn vinh công lao của vị anh hùng này. Đền thờ Triệu Việt Vương được tin là đã khởi dựng từ hàng ngàn năm trước và trải qua nhiều lần trùng tu, sửa chữa. Kiến trúc hiện tại của đền mang đậm dấu ấn thời Nguyễn, nổi bật với các kết cấu gỗ chắc khỏe và vẻ cổ kính, đặc biệt là nghi môn uy nghiêm, thâm trầm, in đậm dấu ấn của thời gian.

Đền đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là di tích lịch sử văn hóa nghệ thuật cấp quốc gia vào ngày 26 tháng 9 năm 1997. Từ đó đến nay, làng Trinh Hà vẫn duy trì các nghi lễ thờ cúng quan trọng để tưởng nhớ Đức Triệu Việt Vương. Các lễ tế tiêu biểu gồm: lễ tế xuân thủ vào mùng 9 tháng Giêng, lễ khai ấn vào ngày 25 tháng Giêng, lễ kỵ thần vào ngày 13 tháng 8 âm lịch (ngày mất của Triệu Việt Vương), lễ sắp ấn vào ngày 25 tháng Chạp. Đặc biệt, lễ hội kỳ phúc vào trung tuần tháng 2 âm lịch là lễ lớn nhất trong năm, thu hút nhiều người tham gia. Đây là cách mà người dân Trinh Hà gìn giữ và phát huy truyền thống văn hóa, tinh thần hướng về cội nguồn và anh hùng dân tộc.

Lễ hội kỳ phúc tại đền thờ Đức Triệu Việt Vương vào xuân Giáp Thìn 2024 sẽ được tổ chức khai mạc vào ngày 21/3 (tức ngày 12 tháng 2 âm lịch). Lễ hội kéo dài trong 2 ngày tại xã Hoằng Trung, làng Trinh Hà, với nhiều hoạt động văn hóa và tâm linh. Một trong những nét đặc sắc của lễ hội là hội thi nấu cơm – một trò chơi dân gian đã được người dân Trinh Hà giữ gìn và phát huy qua nhiều thế hệ. Trò nấu cơm thi ở Trinh Hà không chỉ mang tính giải trí mà còn mang ý nghĩa tâm linh, tái hiện tinh thần nuôi quân xưa kia trong các cuộc chiến đấu bảo vệ đất nước dưới thời Đức Triệu Việt Vương.

Cuộc thi nấu cơm thi tại Trinh Hà có đặc điểm khác biệt và đầy màu sắc. Trước đây, nó được gọi là nấu cơm thi chạy thẻ. Trong lễ hội, 4 đội thi từ 2 thôn của làng sẽ tham gia, mỗi đội gồm 3 người: một người quẩy gậy, một người đun lửa nấu cơm, và một người chuẩn bị nguyên liệu. Đội thi gồm các cặp trai gái, mặc trang phục truyền thống: trai mặc áo dài đen, quần trắng, đầu đội khăn nhiễu, lưng thắt khăn xanh; gái mặc áo mớ ba quần lĩnh, yếm đào, lưng thắt khăn điều.

Người nam quẩy trên vai một chiếc gậy có đầu rồng, đầu phượng – biểu tượng của niềm tự hào dân tộc và khí phách hào hùng của đội quân Đức Triệu Việt Vương. Trên gậy có treo chiếu dóng bằng thép, mang theo một chiếc niêu nhỏ đựng gạo và nước. Khi tiếng trống khai cuộc vang lên, các đội bắt đầu vừa đi vừa nấu cơm vòng quanh sân đình. Những tiếng trống tiểu cổ đều đặn vang lên thúc giục các đội thi, và không khí vui tươi, rộn ràng của người dân làng Trinh Hà đứng quanh sân đình, cổ vũ các đội thi càng làm cho trò chơi trở nên sinh động.

Cuộc thi không giới hạn thời gian, nhưng đội nào nấu được nồi cơm dẻo, thơm, đúng chuẩn sẽ được làng thưởng. Đặc biệt, nồi cơm chiến thắng sẽ được dâng lên cúng tế Đức Triệu Việt Vương, thể hiện lòng thành kính của dân làng đối với vị nhân thần có công với nước. Phần thưởng dành cho đội thi xuất sắc và cho thôn đã cử đội tham gia là sự ghi nhận công lao trong việc gìn giữ nét đẹp truyền thống.

Nét độc đáo của trò nấu cơm thi ở Trinh Hà so với các làng khác trong huyện Hoằng Hóa chính là chiếc gậy quẩy nồi cơm được gắn đầu rồng, đầu phượng – một biểu tượng của lòng tự hào dân tộc, gợi nhớ đến những ngày tháng hào hùng dưới thời Triệu Việt Vương. Qua trò chơi này, người dân Trinh Hà không chỉ thể hiện niềm tự hào về lịch sử mà còn gửi gắm lòng thành kính đối với vị vua đã góp phần giữ gìn độc lập cho nước nhà. Trò chơi này đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa tinh thần của người dân, được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác, thể hiện sự kiên định trong việc gìn giữ và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của tổ tiên.

Nguyễn Thị Hiền Anh