Di tích quốc gia Đền thờ Triệu Việt Vương và hội thi nấu cơm ở làng Trinh Hà xã Hoằng Trung.

 Không gian văn hóa đền thờ Triệu Việt Vương xã Hoằng Trung

Mưa xuân lất phất bay trên những con đường nông thôn mới, đưa chúng tôi về với đền thờ Triệu Việt Vương thuộc làng Trinh Hà xã Hoằng Trung. Khi cây lúa chiêm xuân đã trải một màu xanh mướt cũng là lúc người dân lương – giáo làng Trinh Hà hòa mình trong không khí lễ hội kỳ phúc đầu xuân tại đền thờ Đức Triệu Việt Vương – một di tích lịch sử quốc gia.

Nghi môn ngôi đền cổ kính, thâm nghiêm

Từ xa xưa, hàng năm vào trung tuần tháng 2 âm lịch, trải qua các triều đại khác nhau, nhà vua đều phái Quan tổng đốc tỉnh Thanh Hóa thay nhà vua về đền tế Đức Triệu Việt Vương. Đến nay, câu đối cổ ghi tại đền vẫn thể hiện điều đó: “Tích đồn binh kim hữu miếu thiên cổ anh linh – Thượng tiêu tử hạ thứ dân ức niên tự điển” dịch là “Xưa là nơi đóng quân, nay là miếu thờ nghĩa đới linh thiêng – Trên thì nhà vua dưới thường dân muôn năm thờ cúng”. Đền thờ Đức Triệu Việt Vương đã được trùng tu từ đời vua Tự Đức thứ 31 (1878), dù trải qua thăng trầm của thời gian, của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ và dù là địa điểm trọng yếu trong các cuộc kháng chiến ngôi đền vẫn “trơ ngan cùng tuế nguyệt”, được nhân dân ghi lòng tạc dạ, hướng vọng tâm linh, vẫn là nơi linh thiêng để người dân trong làng và khách thập phương đến dâng hương tưởng niệm và mong cầu hạnh phúc.

Đền thờ Đức Triệu Việt Vương làng Trinh Hà xã Hoằng Trung

Triệu Việt Vương là nhân vật lịch sử ở thế kỷ thứ 6 (524 - 571). Ông là Vua nước Vạn Xuận (quốc hiệu nước ta từ năm 544 - 602), người kế nghiệp Lý Nam Đế đánh đuổi nhà Lương phương Bắc xâm lược, giữ nền độc lập cho nhà nước Vạn Xuân. Trước khi lên ngôi vua, Triệu Việt Vương được biêt đến với tên gọi Triệu Quang Phục - một võ tướng uy dũng xuất chúng. Khi vua Lý Nam Đế lên ngôi, ông được phong chức Tả tướng quân. Sau khi vua nhà Tiền Lý mất, ông đã kế tục sự nghiệp. Khi còn là tướng dưới trướng Lý Nam Đế, tướng quân Triệu Quang Phục đã nhiều lần xung phong trận mạc. Trong đó, một lần xuống phương Nam đánh giặc, ông cùng đại quân đã qua làng Trinh Hà đóng quân, dựng trại nghỉ ngơi, tuyển mộ binh lương. Văn bia làng Trinh Hà do Tổng đốc Thanh Hóa Vương Duy Trinh soạn năm Thành Thái thứ 10 (1897) cũng ghi: “Triệu Việt Vương đóng quân, lúc hành quân tên là Triệu Quang Phục. Khoảng năm Đại Đường nhà Lương, ông cùng với cha là Triệu Túc, về làm quan với vua Tiền Lý Nam Đế. Gặp giặc Lâm Ấp vào cướp nước ta, vua sai làm tướng đánh đuổi. Đóng quân ở ngách sông Tây Hà…”.

 Hội làng Trinh Hà được tổ chức vào ngày 12-2 âm lịch hàng năm

Khi đóng quân tại Trinh Hà, Triệu Quang Phục đã được dân làng dốc lòng giúp đỡ. Sau khi ông mất, người dân Trinh Hà đã lập dựng đền thờ để tưởng nhớ. Người dân Trinh Hà tin rằng, đền thờ Triệu Việt Vương đã có lịch sử khởi dựng từ cả ngàn năm trước, tuy nhiên đã qua nhiều trùng tu, sửa chữa. Hiện trạng di tích ngày nay mang đậm dấu ấn kiến trúc thời Nguyễn: nổi bật với kiến trúc gỗ chắc khỏe. Đặc biệt, nghi môn di tích cổ kính, thâm nghiêm mang đậm dấu ấn thời gian. Được Bộ VHTT và DL cấp bằng công nhận di tích lịch sử văn hóa nghệ thuật cấp quốc gia ngày 26 tháng 9 năm 1997, đến nay, làng Trinh Hà vẫn thực hiện các ngày lễ tế Đức Triệu Việt Vương, đó là các lễ: tế xuân thủ vào ngày mùng 9 tháng giêng, lễ khai ấn vào ngày 25 tháng giêng, lễ kỵ thần vò ngày 13 tháng 8 âm lịch (ngày mất của vua Triệu Việt Vương), lễ sắp ấn vào ngày 25 tháng Chạp. Và, lớn nhất là lễ hội kỳ phúc hàng năm được tổ chức vào trung tuần tháng 2 âm lịch.

Gắn liền với hội thi nấu cơm dâng Đức Triệu Việt Vương

Những ngày này về Trinh Hà Hoằng Trung mới thấy không khí lễ hội như tràn ngập khắp nơi nơi. Trong mỗi ngõ xóm, mỗi ngôi nhà lòng người cũng phơi phới rủ nhau tới ngày hội làng. Ngay tại đình làng – một công trình văn hóa được nhân dân Trinh Hà đóng góp xây dựng cũng trở nên rộn ràng bởi cụ các cao niên trong làng đang tích cực chuẩn bị, dán đầu rồng, đầu phượng cho ngày hội làng, cho trò nấu cơm thi.

Lễ hội kỳ phúc tại đền thờ Đức Triệu Việt Vương xuân Giáp Thìn 2024 được xã Hoằng Trung tổ chức khai mạc vào ngày 21/3 (tức ngày 12/2 Giáp Thìn) và diễn ra trong 2 ngày. Về hội làng Trinh Hà không thể bỏ qua hội thi nấu cơm. Trò nấu cơm thi là một trong những trò chơi độc đáo của làng đã được người dân gìn giữ và phát huy từ thế hệ này sang thế hệ khác. Trò nấu cơm thi ở Trinh Hà trước đây là nấu cơm thi chạy thẻ. Tại sân đình, sau khai mạc, 4 đội trong 2 thôn của làng sẽ cử các cặp trai gái dự thi. Trai mặc mặc áo dài đen, quần trắng, đầu đội khăn nhiễu, lưng thắt khăn xanh. Gái mặc áo mớ ba quần lĩnh, yếm đào, lưng thắt khăn điều. Trên vai người nam quảy cái gậy, trên gậy có treo chiếu dóng bằng thép mang chiếc niêu nhỏ. Trong niêu, gạo và nước đã có sẵn với một lượng nhất định. Mỗi đội nấu cơm thi ở Trinh Hà có 3 người. Người quẩy gậy, người đun lửa nấu cơm và người chuẩn bị. Một hồi trống nổi lên, cuộc thi bắt đầu. Trên sân đình có 4 đội thi với 12 ngưởi, cả trai cả gái ra mắt dân làng. Ba tiếng trống điểm tiếp, trai kéo lửa, gái thổi cơm. Rồi những tiếng trống tiểu cổ nổi lên đều đều như thúc giục. Đội nào đi đội nấy, vừa đi vừa nấu cơm, vòng lượn quanh sân đình. Dân làng, trẻ già, trai gái đứng xem với thái độ hân hoan, tán thưởng. Không hạn chế thời gian mà cơm của cặp nào chín dẻo, thơm sẽ được làng thưởng và nồi cơm thi ấy sẽ được dâng lên cúng tế Đức Triệu Việt Vương. Thưởng cho đội thi giỏi, đồng thời cũng thưởng cho thôn đã cử đôi trai gái ấy ra dự thi. Nấu cơm thi ở Trinh Hà có nét khác so với một số làng có trò này ở huyện Hoằng Hóa, đó là chiếc gậy trên vai quẩy nồi cơm thi của mỗi đội có gắn đầu rồng, đầu phượng – thể hiện hào khí trong đội quân của Đức Triệu Việt Vương – dùng khí và niềm tự hào con rồng cháu tiên.

Về hội làng Trinh Hà, được hòa mình trong trò nấu cơm thi và thấy không khí nấu cơm nuôi quân năm xưa được tái hiện ngay giữa đình làng, để được tỏ lòng huớng vọng tới vị nhân thần đã có công với nước với dân – Đức Triệu Việt Vương. Trải qua bao biến cố thăng trầm của thời gian, người dân làng Trinh Hà vẫn xem trò chơi này vừa là nghi thức tâm linh vừa là nét đẹp văn hóa trong đời sống tinh thần, cứ thế từ đời này truyền sang đời khác, người dân nơi đây vẫn luôn gìn giữ, phát huy những giá trị tốt đẹp của ông cha để lại.

Thanh Qúy – Trung tâm VHTT TT&DL