Đô thống Thượng tướng quân Lê Phụng Hiểu và vùng đất Băng Sơn qua nghiên cứu của các nhà khoa học.

Một trong những sự kiện nổi bật nhất trong cuộc đời ông là việc dẹp loạn Tam vương, khi ba người anh em của vua Lý Thái Tổ tranh giành quyền lực sau khi Lý Thái Tổ băng hà. Với sự dũng cảm và tài năng quân sự của mình, Lê Phụng Hiểu đã giúp Lý Thái Tông (con trai Lý Thái Tổ) lên ngôi và củng cố vững chắc quyền lực của triều đại Lý, đưa đất nước vào thời kỳ hòa bình và phát triển.

Ngoài vai trò của mình trong chiến trận, Lê Phụng Hiểu còn nổi bật với lòng trung thành tuyệt đối đối với vua và đất nước. Sau khi qua đời, ông được người dân tôn kính và phong là “Thánh Bưng.” Ông được thờ phụng tại quê nhà và nhiều địa phương khác, chứng tỏ tầm ảnh hưởng lớn của ông trong lòng dân chúng Đại Việt qua các thời đại.

Đền thờ Đô thống Thượng tướng quân Lê Phụng Hiểu tại thôn Xuân Sơn xã Hoằng Sơn

Hội thảo khoa học về "Đô thống Thượng tướng quân Lê Phụng Hiểu và vùng đất Băng Sơn" là một sự kiện nổi bật trong việc nghiên cứu và bảo tồn giá trị lịch sử, văn hóa của xứ Thanh, đặc biệt là nhân vật lịch sử Lê Phụng Hiểu và vùng đất quê hương ông. Được tổ chức với sự phối hợp của xã Hoằng Sơn và Hội Khoa học Lịch sử Thanh Hóa, hội thảo đã thu hút sự quan tâm của các nhà khoa học, nhà nghiên cứu, và nhà quản lý đến từ Trung ương và địa phương, phản ánh sự quan tâm sâu sắc đến việc bảo tồn di sản lịch sử này.

Chương trình hội thảo năm 1995 đánh dấu bước đột phá trong nghiên cứu về Lê Phụng Hiểu, đồng thời khẳng định tầm quan trọng của vùng đất Băng Sơn trong bối cảnh lịch sử văn hóa của Đại Việt. Với 18 bài tham luận được trình bày, hội thảo đã chia thành hai phần chính: Về Đô thống Thượng tướng quân Lê Phụng Hiểu và  Về vùng đất Băng Sơn

Những tư liệu và quan điểm đánh giá mới đã giúp làm rõ hơn bức tranh toàn cảnh về nhân vật Lê Phụng Hiểu và vai trò của quê hương ông trong lịch sử nước nhà, từ đó tạo cơ sở khoa học vững chắc cho việc bảo tồn và phát triển trong tương lai.

Hai ngọn núi Bưng, tượng trưng cho hai bó củi trong truyền thuyết dân gian về Lê Phụng Hiểu. Tương truyền, trên đỉnh ngọn núi Bưng phía Tây hiện còn vết tích chùa xưa, nơi hồi nhỏ Lê Phụng Hiểu từng được sư trụ trì dạy.

Các tham luận của những nhà khoa học và sử học tại hội thảo về Lê Phụng Hiểu đều nhấn mạnh vị trí đặc biệt của ông trong lịch sử Việt Nam, không chỉ với tư cách là một vị tướng tài ba, mà còn là một biểu tượng vĩnh cửu của lòng trung thành và lòng yêu nước.

GS.TS.NGND Nguyễn Ngọc Quang, trong tham luận “Lê Phụng Hiểu – từ anh hùng dẹp loạn đến thần tượng của lòng trung thành Đại Việt”, đã đánh giá cao vai trò của Lê Phụng Hiểu trong việc duy trì ổn định cho triều đại Lý. Ông cho rằng sự nghiệp của Lê Phụng Hiểu không chỉ giới hạn ở việc dẹp loạn Tam vương, mà còn trở thành hình mẫu tinh thần tại đền Đồng Cổ và Hội thề trung hiếu tại Thăng Long, Hà Nội. Lê Phụng Hiểu là hiện thân của lòng trung thành tuyệt đối với vua và đất nước, được ghi nhớ trong tâm thức dân gian qua nhiều thế hệ. Việc ông được tôn thờ như một vị thần tại đền Đồng Cổ là minh chứng cho lòng kính trọng và sự tôn vinh của người dân Đại Việt đối với ông.

PGS.TS. Nguyễn Đức Nhuệ cũng khẳng định trong tham luận của mình rằng ngôi vua triều Lý được truyền nối liên tục và lâu dài nhất trong lịch sử Việt Nam phần lớn nhờ vào những công lao to lớn của những trung thần như Lê Phụng Hiểu. Họ đã giữ gìn sự ổn định, góp phần quan trọng vào sự hưng thịnh của triều đại Lý. Những trung thần này, bao gồm cả Lê Phụng Hiểu và Lý Nhân Nghĩa, thể hiện sự kiên trung, tận tụy, luôn đặt lợi ích của quân vương và quốc gia lên hàng đầu.

Nhà nghiên cứu Phạm Tấn của Hội Khoa học Lịch sử Thanh Hóa, trong tham luận của mình, đã nhấn mạnh rằng Lê Phụng Hiểu không chỉ là một nhân vật lịch sử, mà còn được huyền thoại hóa trong văn hóa dân gian. Những đóng góp và công lao của ông đã làm cho ông trở thành một biểu tượng thiêng liêng, được người dân suy tôn như một vị thần thánh. Qua nhiều thế kỷ, ông vẫn được nhắc tới như một thần tượng trong tâm thức người Việt, với tư cách là một anh hùng văn hóa trong thế giới tâm linh.

Những ý kiến này không chỉ làm nổi bật vai trò lịch sử của Lê Phụng Hiểu mà còn minh chứng cho việc ông đã trở thành một biểu tượng văn hóa, gắn liền với lòng trung thành, dũng cảm và sự cống hiến không ngừng cho đất nước.

Lối đi giữa tòa tiền bái và đại bái.

Ngôi đền thờ Lê Phụng Hiểu tại xã Hoằng Sơn, mặc dù đã được công nhận là di tích cấp Quốc gia và nhận được sự đầu tư trùng tu trong những năm gần đây, nhưng vẫn còn nhiều thách thức và tiềm năng chưa được khai thác hết để tôn vinh đúng tầm vóc của nhân vật lịch sử này. GS.TS. Lê Hồng Lý, Chủ tịch Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam, đã thẳng thắn nhận xét rằng các lễ hội thờ Lê Phụng Hiểu hiện nay, đặc biệt là ở Thanh Hóa, vẫn chưa thực sự tương xứng với công lao và vị trí lịch sử của ông. Lễ hội thờ ông chưa phản ánh đúng tầm vóc của một vị anh hùng đã góp phần giữ gìn ổn định cho triều đại Lý và đất nước.

GS.TS. Lê Hồng Lý đề xuất rằng, với tầm vóc và những chiến công của Lê Phụng Hiểu, cùng với những giai thoại và truyền thuyết nhuốm màu tâm linh về ông, việc xây dựng một lễ hội hoành tráng, xứng đáng với vị trí của ông trong lịch sử là điều cần thiết. Lễ hội này không chỉ tôn vinh Lê Phụng Hiểu mà còn có thể là một điểm nhấn quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa, lịch sử của địa phương.

Đảng bộ, chính quyền và nhân dân xã Hoằng Sơn đã nhận thức sâu sắc về giá trị của di sản văn hóa, coi đó là một "tài sản vô giá" có thể góp phần phát triển kinh tế - xã hội. Họ đã ban hành nhiều Chương trình, Nghị quyết nhằm bảo tồn và phát huy giá trị của các di tích lịch sử - văn hóa, đặc biệt là đền thờ Lê Phụng Hiểu. Với định hướng "phát triển du lịch gắn với phát huy giá trị các di tích, di sản văn hóa," xã Hoằng Sơn đang nỗ lực xây dựng các tiêu chí nông thôn mới nâng cao, kiểu mẫu.

Việc phát triển du lịch văn hóa, đặc biệt là khai thác giá trị của di tích đền thờ Lê Phụng Hiểu, không chỉ giúp bảo tồn các giá trị lịch sử mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy kinh tế địa phương. Hoằng Sơn có tiềm năng trở thành một điểm đến du lịch văn hóa quan trọng của huyện Hoằng Hóa, nếu các di tích và giá trị văn hóa được phát huy đúng mức.

Trong di tích còn nhiều hiện vật cổ được lưu giữ

Đền thờ Lê Phụng Hiểu ở làng Xuân Sơn, xã Hoằng Sơn, được công nhận là Di tích Quốc gia vào năm 2002, là một di tích quan trọng gắn liền với tên tuổi và công trạng của vị tướng quân vĩ đại Lê Phụng Hiểu. Đến năm 2019, một số hạng mục của đền đã được thi công và hoàn thiện, bao gồm khu nhà tiền bái, đại bái và hậu cung, góp phần tôn vinh và bảo tồn di sản văn hóa này. Tuy nhiên, một số hạng mục như tường rào, sân và cổng của khu di tích vẫn chưa được trùng tu do hạn chế về ngân sách địa phương, khiến cho công tác bảo tồn di tích còn nhiều thách thức.

Tên tuổi và công lao của Đô thống thượng Tướng quân Lê Phụng Hiểu không chỉ được ghi nhận trong sử sách mà còn được lưu truyền trong dân gian, với lòng tự hào và biết ơn sâu sắc của người dân địa phương. Vùng đất Kẻ Bưng (tức làng Xuân Sơn ngày nay) đã kết tinh và lan tỏa những giá trị lịch sử, văn hóa thông qua các di sản quan trọng gắn liền với núi Bưng (hay còn gọi là Băng Sơn), sông Trà và Thánh Bưng – tên gọi dân gian của Lê Phụng Hiểu.

Việc hoàn thiện và nâng cấp hệ thống di tích Đền thờ Lê Phụng Hiểu cũng như phục dựng các lễ hội xứng tầm là nhiệm vụ mang ý nghĩa quan trọng. Không chỉ để bảo tồn di sản văn hóa quý báu, mà còn để phát huy giá trị biểu trưng của vùng đất này trong bối cảnh hiện nay. Hoàn thành những hạng mục còn lại và xây dựng các lễ hội tôn vinh Lê Phụng Hiểu sẽ góp phần thúc đẩy du lịch văn hóa, gia tăng sự gắn kết cộng đồng, và phát huy những giá trị lịch sử đặc biệt của vùng đất Hoằng Sơn, nơi từng ghi dấu ấn của một anh hùng dân tộc.

Nguyễn Thị Hiền Anh